پاسارگاد۱

باغهای شاهی پاسارگاد

پنجشنبه
۲۶ اردیبهشت ۱۳۸۷

 

در ۱۳۰ کیلومتری شمال شیراز و در دشتی به نام مرغاب مجموعه ای تاریخی قرار گرفته است که آن را پاسارگاد مینامندو به کورش بزرگ نسبت میدهند مجموعه ای وسیع که با بناهای زیبا و ساده که در میان باغهای بزرگ اطرافش معنی و زیبایی بیشتری می یابد چرا که این مجموعه بنا ها با باغهای اطراف خود تعریف طراحی و اجرا شده اند به طوری که در این مجموعه باغ جزیی از بنا و بنا جزیی از باغ به شمار میرود(نقشه شماره ۱)

باغ هایی که اکنون تنها بخشی از زهکشی ها و آبنما های آن باقی مانده است (یعنی قدیمیترین بقایای باغسازی ایرانی ) مکمل آبنماها و باغ زیبای پاسارگاد کوشکهای آن بوده کوشکهایی که معنای باغ را در این مجموعه عظیم شاهی کاملتر کرده است

تصویر شماره ۱

وسعت باغهای پاسارگاد به حدی بوده است که کاخها و به گفته استرابو و آریستو بولوس آرامگاه کورش را نیز در بر داشته است

آبنماهای باقی مانده پاسارگاد با طول حدود ۱۱۰۰ متر در حقیقت ناظم باغ بوده طوری که وضعیت قرار گیری درختان مسیرهای عبوری و حتیکاخها نسبت به این آبنما ها تعریف میشده است

آب مورد نیاز مجموعه و آبنماها از انشعابی تامین میشده که از رودخانه پلوار جدا شده و از داخل محدوده باغ و کاخهای سلطنتی عبور میکرده است در حال حاضر تنها پلی از این انشعاب(رودخانه باغ شاهی پاسارگاد)باغی مانده است که امروزه آن را پل باغ شاهی مینامن

با توجه به وسعتی که باغ سلطنتی داشته و با توجه به عدم کشف بقیه ابنماهای باغ میتوان حدس زد که تنها بخش موجود باغ دارای آبنمای سنگی بوده و بقیه دارای ساختار غیر سنگی بوده است با در نظر گرفتن این فرضیه میتوان گفت که این بخش مرکز باغ از لحاظ اهمیت را تشکیل میداده است

با توجه به هماهنگی و هم محوری این باغ با کاخ اختصاصی کورش و آمیختگی طرح آبنماها و کاخ در این قسمت میتوان باغ اصلی پاسارگاد را مرتبط با این کاخ و بر این اساس طراحی و باغبان اصلی باغهای شاهی را در پاسارگاد کورش بزرگ دانست لذا شاید این بخش از آبروهای باغ به خاطر قرار گیری در مقابل کاخ خصوصی کورش بزرگ به شکل سنگی اجرا شده باشد با توجه به رفت و آمد کورش بزرگ که میان کاخ اختصاصی و بار عام و از مسیر این ابروها صورت میگرفته (به گفته پروفسور دیوید استروناخ) این امر مستدلتر میشود نکته دیگری که دراین هنگام به ذهن خطور میکند آن است که شاید قسمت هایی از جوی که در نما بوده و در مسیر عبور و مرور زیاد قرار داشته به صورت سنگی اجرا شده باشد با در نظر گرفتن این نظریه میتوان پرده از راز عدم وجود آبنماها سنگی و بقایای آن در مسیر ۵ با توجه به کدگذاری پروفسور استروناخ برداشت زیرا ممکن است تنها محدوده ای از این مسیر که در دید عموم بوده سنگی ساخته شدهو ما بقی جوی به صورت غیر سنگی اجرا شده باشد شاخصه اصلی آبنماهای پاسارگاد سادگی آنها میباشد شاخصه ای که در تمام بناهای پاسارگاد قابل مشاهده است

آبنما های باغ شاهی پاسارگاد عموما از دو بخش اصلی تشکیل یافته است

الف:جوی عبور آب

ب: حوضچه ها

آبنما های باغ شاهی پاسارگاد از بلوکهای سنگی یک یا چند پارچه و با ابعاد مختلف تشکیل شده است که بلند ترین این بلوکها ۲۹۸ و کوتاهترین آنها ۳۶ سانتیمتر طول دارد و حداقل عرض در آنها ۵۵ سانتیمتر است در حدود هر ۹.۵ تا ۱۳.۵ سانتیمتر جوی حوضچه ای در ابعاد دهانه داخلی حدود ۸۷ در ۸۷ سانتیمتر (به جز چند مورد خاص) و عمق حدودا ۵۲ سانتیمتر قرار دارد(تصویر شماره ۳)

تصویر شماره ۳

جوی های سنگی باغ حدود ۲۵ تا ۲۵.۵ سانتیمتر عمق دارند و دارای دهانه ای به عرض ۲۵ تا ۲۵.۵ سانتیمتر میباشند لبه جوی ها و حوضچه ها عرضی برابر ۱۵ تا ۱۶ سانتیمتر دارند(تصویر شماره ۴)

تصویر شماره ۴

ضمنا هر حوضچه دو حفره ورود و خروج آب داشته که اکنون فرم آن عوض شده است و به شکل دهانه در آمده است و تا کنون کسی متوجه این فرم و تغییر آن نشده و یا آنکه اشاره ای به آن نکرده استبا توجه به اآنکه جوی های سنگی به اندازه جوی های خاکی نمی توانسته درختان و زمین را سیراب کند بیشترین استفاده آن تزیینی بوده استدر سال ۱۳۸۲ دریچه ای سنگی کشف شد که بازتاب عملکرد ان به صورت زیر میباشد(تصویر شماره ۵)

تصویر شماره ۵

در زمان نیاز به آبیاری کرت های میانی باغ شاهی این دریچه و لقمه سنگی برداشته میشده و در نتیجه آب انشعاب ۲ قطع شده و آب به کرتهای میانی منتقل میشده است ضمنا بهمنظور عبور راحت آب دهانه و ارتفاع این جوی سرپوشیده ۳۰ سانتیمتر یعنی از هر طرف ۵ سانتیمتر بیشتر از سایر جویها میباشد(تصویر شماره۶)

تصویر شماره ۶

آبنما های باغ شاهی از نظر تراز بندی بسیار دقیق بوده به طوری که اختلاف تراز از ابتدا تا انتهای بخش باقی مانده آن تنها چند سانتیمتر میباشد البته به دلیل تخریبی که در آبنماها صورت گرفته به طور دقیق نمیتوان این تراز را مشخص نمود

آبنماهای پاسارگاد عمدتا بدون شالوده بوده و مستقیما بر روی زمین ایجاد شده است از دیگر بقایای باغ شاهی پاسارگاد کوشک های کوچک و متناسبی میباشند که در ابتدا و انتهای آبنماهای سنگی قرار دارند و با توجه به فرم تقریبا آنالیزی از کاخهای پاسارگاد میباشند این کوشکها بناهای منفردی بوده اند که در داخل باغ شاهی قرار داشته اند و امروزه تنها شالوده سنگی آنها به جای مانده است در یکی از انها فرسایش زیادی مشاهده میشود که علت آن مشخص نیست و لی کوشک دیگر در وضعیت بهتری قرار دارد و حتی در چند قسمت اثر شانه های سنگ تراشی هنوز در روی آن قابل مشاهده است

این کوشکها و آبنماها به همراه کاخهای باشکوه و در عین حال ساده درختان و درختچه ها باغهایی را ایجاد کردهاند که امروزه به باغ شاهی پا سارگاد مشهورند باغهایی که تاریخ نویسان همواره از آن یاد کرده اند و هنوز بقایای ان قابل مشاهده است بقایای آنقدر زیبا و با شکوه که خود به تنهایی و با گذشت بیش از ۲۰۰۰ سال هنوز عظمت و شکوه باغهای پاسارگاد را در اذهان تداعی میکنند